Bir kişinin ne zaman ve hangi statüden (SSK/Bağkur/ES) emekli olacağı ve bunlara bağlı olarak da aylığının ne kadar olacağı birbiriyle bağlantılı sorular olduğundan hepsi bir arada cevaplanması gerekir.

Ülkemizde temelde üç farklı emeklilik/sigortalılık statüsü vardır. İş sözleşmesi ile çalışan kişiler işyerindeki pozisyonu (pazarlamacı, düz işçi, genel müdür) ne olursa olsun hukuki kavramlarla genel olarak “işçi” olarak adlandırılanlar “SSK” statüsünde kabul edilirler. Bu kapsamda halen Bankalar ile Sanayi ve Ticaret Odaları Emekli Sandıkları mensupları da “SSK” statüsündedirler.

Bağımsız (kendi nam ve hesabına) çalışanlar yani kendi adına vergi dairesine vergi kaydı oluşturup çalışanlar (serbest avukatlar ve mimarlar, esnaf) anonim şirket hariç diğer şirket türlerindeki şirketlerde ortaklığı/hissesi olanlar ise “Bağkur” statüsünde sigortalı olarak adlandırılırlar.

Genel olarak devlet kurumlarında çalışanlar (memurlar, subaylar, devlet okullarındaki öğretmenler) ise “Emekli Sandığı” statüsünde sigortalılardır.

Emekli olmak için aşağıdaki 3 şartın tamamlanması gerekir; (506 sayılı Kanuna SSK )

1-Sigortalılık süresi (arada çalışılmayan süreler olsa da ilk sigortalı çalışmaya başlanan tarihten sonra geçen takvim yılı süresi),

2-Prim günü sayısı (ilk sigortalı çalışmaya başlanan tarih ve emekli olunacak statüye göre tamamlanması gereken her türlü statüden ödenmiş prim günü toplamı),

3-Yaş (ilk sigortalı çalışmaya başlanan tarih ve emekli olunacak statüye göre doldurulması gereken yaş).

Nereden (SSK/Bağkur/ES) /Hangi Statüden Emekli Olurum?

SSK, Bağkur ve Emekli Sandığı statülerinden emekli olmak için gerekli sigortalılık süresi, hizmet süresi/prim günü ve yaş şartları birbirinden farklıdır. Fakat öncelikle hangi statüden emekli olunabileceğinin belirlenmesi gerekir.

01.05.2008 öncesi SSK’lı çalışması olanlar ile 01.10.2008 tarihinden önce Bağkur ve Emekli Sandığı’na tabi çalışmaları olanlar ile ilk SSK’lı çalışması 01.05.2008 ve sonrasında olanlar ile Bağkur ve Emekli Sandığı’na tabi ilk çalışması 01.10.2008 günü ve sonrasında olanların hangi statüden emekli olacağı farklı kanunlarda düzenlenmiştir.

01.05.2008 öncesi SSK’lı çalışması olanlar ile 01.10.2008 tarihinden önce Bağkur ve Emekli Sandığı’na tabi çalışmaları olan kişilerin hangi statüden emekli olacağı 2829 sayılı Kanun’un 8. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre birden fazla statüde sigortalı çalışması olan kişi (arada çalışılmayan süreler varsa bu boşta geçen süreler dikkate alınmaksızın) prim ödenmiş günler dikkate alınarak son yedi yıllık fiili hizmet süresi (7 yıl x 360 gün = 2.520 gün) içinde fiili hizmet süresi fazla olan statüden, hizmet sürelerinin eşit olması halinde ise eşit hizmet sürelerinden sonuncusunun tabi olduğu statüden emekli olur. Kişinin üç farklı statüde hizmetleri varsa bu üç statüden en fazla hangisinden prim günü varsa o statüden emekli olacaktır. Örnek vermek gerekirse bir kişinin son 2.520 prim ödenen günü içinde 800 gün SSK, 850 gün Bağkur ve 870 gün Emekli Sandığı statüsünde günü varsa Emekli sandığı şartlarından emekli olacaktır. Ancak son 2.520 prim ödenen günü içinde sadece iki farklı statüde hizmet olduğu durumlarda bu iki statüden en fazla hangisinden prim ödenmişse o statüden emekli olunacaktır. Genel olarak son 3,5 yıldan bir gün fazla hangi statüden prim ödenmişse o statüden emekli olunacağı şeklindeki yaygın bilgi genelde iki farklı statüden hizmeti olanlar için kullanılan bir söylem tarzıdır.

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 sonrasında ilk defa Bağkur ve Emekli Sandığı’na tabi çalışması olanlar ile ilk SSK’lı çalışması 01.05.2008 ve sonrasında olanların hangi statüden emekli olacağı belirlenirken son yedi yıl içinde değil toplam hizmetleri içinde en fazla hangi statüden hizmetinin olduğuna bakılacaktır.

Örneğin, 2009-2022 tarihleri arasında 4200 gün 4a (SSK), 2023 -2029 tarihleri arası 2160 gün 4b (Bağkur) ve 2030-2033 tarihleri arasında 1440 gün 4c (ES) hizmeti olan sigortalı toplam hizmeti içinde çoğunluk 4a (SSK) olduğundan 4a (SSK) emeklilik şartlarına tabi olur.

Emekli olunacak statü belirlendikten sonra o statüden emekli olunması için gerekli prim günü, emeklilik yaşı ve sigortalılık süresinin de tamamlanması gerekir. Eğer bu şartlarda emekli olunacak statüden (örneğin aynı süre ve prim ödense de aylık tutarı daha düşük olduğu için Bağkur’dan) emekli olunmak istenmiyorsa imkan varsa emekli olunmak istenen statüden (örneğin SSK’lı olarak) çalışmaya devam edilip son yedi yıllık fiili hizmet süresi içinde bu statüden prim günlerinin daha fazla olunması sağlanmalıdır.

“Ne Zaman Emekli Olurum” sorusunun cevabı kişinin hangi statüden emekli olacağına ve aynı zamanda ilk işe başlama tarihi ve/veya belirli prim günlerini/yaşını hangi tarihte bağlı olduğuna göre değişmektedir.

Sonuç olarak emeklilik tarihinin belirlenmesi için önce hangi statüden emekli olunacağı belirlenmeli ve daha sonra bu statüden emeklilik için gerekli şartların tamamlanıp tamamlanmadığı belirlenmelidir.

SSK Emekli Aylığı Nasıl Hesaplanıyor?

“Emekli Aylığım Kaç TL Olur?” sorusunun cevabı öncelikle hangi statüden emekli olunacağına, ne kadar prim günü olduğuna ve prim günlerinin hangi tarih aralıklarında olduğuna bağlıdır.

İlk SSK’lı çalışması 01.05.2008 öncesi olanlar ile ilk Bağkur ve Emekli Sandığı’na tabi çalışması 01.10.2008 öncesi olanlar (1. Grup) ile ilk çalışmaları bu tarihlerden sonra olanların (2. Grup) emekli aylığı hesaplamaları birbirinden farklıdır.

1. Gruptaki kişiler için emekli olunabilecek üç farklı statüde emekli aylığı hesaplama sistemi birbirinden farklıdır. 1. Gruptaki kişilerin SSK şartlarıyla emekli olması halinde emekli aylığını etkileyen pek çok husus içinde en önemlisi prim günlerinin ağırlıklı olarak hangi tarih aralığında olduğudur. Zira SSK emekli aylığının hesaplanmasında farklı kriterler ve oranlar uygulanan üç önemli tarih aralığı bulunmaktadır:
2. Dönem: 31.12.1999’a kadar olan süre (2000 öncesi),
3. Dönem: 01.01.2000-31.09.2008 arası,
4. Dönem: 01.10.2008 sonrası.

Her üç dönemde yatırılan primlerin emekli aylığına yansıma yöntemi de oranı da birbirinden farklıdır ve her bir dönem için o döneme ait kıst (kısmi) aylık ayrı ayrı hesaplanır ve sonunda bu üç ayrı dönem için hesaplanan kıst aylık tutarları toplanarak bağlanacak emekli aylığı tutarı belirlenir.

1. Dönem için kıst aylık hesaplaması için önce son hesaplanan 10 veya 5 yılın ortalama yıllık kazancı bu dönem aylıklarının hesaplanmasında kullanılan gösterge üst gösterge tablosunda en yakın tutara tekabül eden gösterge rakamı bulunur ve bu gösterge rakamı da 12.000 katsayısı ile çarpılarak 1. Dönem kıst aylık hesaplanır.

Özet olarak 1. Dönem için SSK emekli aylığı = Gösterge rakamı X 12.000 X %60 şeklinde hesaplanmaktadır.

2. Dönem için kıst aylık hesaplaması bu dönemin ortalama güncellenmiş yıllık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı ile yapılmaktadır. Bu dönemin ortalama güncellenmiş yıllık kazancını bulmak için önce bu dönemdeki her yılın kazancı o yılın TÜFE ve gelişme oranı kadar 2008 yılına kadar artırılarak her yıl kazançlarının 2008 yılına güncellenmekte yani 2008 yılındaki karşılığı bulunmaktadır. Daha sonra bu dönemdeki yıllık kazançlar toplamı yıl sayısına bölünerek ortalama güncellenmiş yıllık kazanç bulunmaktadır. Bu dönemin aylık bağlama oranı bütün dönemlerdeki hizmet yılları dikkate alınarak ilk 10 yıl (360 gün) için her yıl için %3,5’tan olmak üzere %35 ve sonrasındaki her 360 gün için ilave %2 ve prim günü 9000’in üzerine çıkmış ise 9000 gün üzerindeki her 360 gün için ilave %1,5 eklenerek hesaplanır.
3. Dönem için kıst aylık hesaplaması da bu dönemin ortalama güncellenmiş yıllık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı ile bulunmaktadır ancak bu dönemdeki her yılın kazancı güncellenirken emeklilik yılına kadar her yılın TÜFE ve gelişme oranının %30’u kadar artırım yapılmaktadır. Böylece 2. Dönemde büyüme oranı kadar güncelleme yapılarak ülkedeki refah artışının tamamı emekli aylığına yansıtılırken 3. Dönemde refah artışının sadece %30 emekli aylıklarına yansıtılmıştır. Toplam güncellenmiş yıllık kazançların yıl sayısına bölünmesi ile de ortalama yıllık kazanç bulunmaktadır.
4. Dönem için kıst aylık hesaplamasında esas alınan aylık bağlama oranı ise her 360 prim gününe karşılık %2 olarak hesaplanıp bulunmaktadır. Böylece 18 yıllık hizmet (6480 prim günü) olan bir kişi için kıst aylığı 3. Dönem için ortalama güncellenmiş yıllık kazanç tutarının %36 ile çarpılmasıyla bulunacaktır.

Görüldüğü gibi çok kabaca 1. dönemde yatırılan primlerin %60’ı, 2. dönemde %50’si ve 3. dönemde ise %35’i emekli aylığına yansıdığı için yatırılan primlerin emekli aylığına yansıması eski tarihlere göre gittikçe düşmüştür. Bu yüzden asgari ücret üzerinden kazanç bildirilenler için aynı düzeyde prim ödense dahi prim günleri ne kadar eski dönemlerde ise emekli aylığı o kadar yüksek olacak ve diğer taraftan toplam hizmetler/prim günleri içinde 3. Dönemin ağırlığı ne kadar artarsa kişinin emekli aylığına yansıması o kadar aleyhine olmaktadır.